فاطمه، چهارمين دختر پيامبر بزرگ اسلام بود و كوچكترين، هم دختر آخرين خانواده اى كه پسرى برايشان نمانده بود و هم در جامعه اى كه ارزش هر پدرى و هر خانواده اى به "پسر" بود. نظام قبيله اى عرب، از دوره "مادر سالارى" گذشته بود و در عصر جاهليت نزديك به "بعثت" ، عرب به دوره "پدر سالارى" رسيده بود و "خدايان" مذكر شده بودند و بت ها و فرشتگان ماده بودند( يعنى كه دختران خداى بزرگ - الله-اند) و حكومت قبيله با "ريش سفيد"(شيخ)، و حاكميت خانواده ها و خاندان ها با "پدر بزرگ" بود و اساساً مذهب نزدشان، سنت پدرانشان بود و ملاك درستى عقيده و عامل ايمانشان ايمان و عقيده "آباء" شان و پيامبران بزرگى كه در قرآن آمده اند همه بر اين مذهب "آباء ى اجدادى" شوريده اند و قومشان همه براى حفظ اين "سنت پدرى" در برابر اين "انقلاب عليه نياكان پرستى" و "اساطير الاولين گرائى" ايستادند كه آن يكنوع "ارتجاع سنتى تقليدى و موروثى" بود بر پايه اصل "پدر پرستى" و اين يك "بعثت انقلابى خودآگاهانه فكرى" براساس "خداپرستى".
گذشته از اين، زندگى قبيله اى بخصوص در صحراى خشن و در زندگى سخت و روابط قبايلى خصمانه كه براصل "دفاع و حمله" مبتنى بود واصالت "پيمان"، "پسر" را موقعيتى مى بخشيد كه پايه نظامى و اجتماعى داشت و بر "فايده و احتياج" استوار بود ولى طبق قانون كلى جامعه شناسى، كه "سود" به "ارزش" بدل مى شود، "پسر بودن" خود بخود ذات برترى يافت، و داراى "فظائل" ، ارزشهاى معنوى و شرافت اجتماعى و اخلاقى وانسانى شد و به همين دليل و به همين نسبت، "دختر بودن" حقير شد و"ضعف" در او به "ذلت" بدل گرديد، و "ذلت" او را به "اسارت" كشاند و "اسارت" ارزشهاى انسانى او را ضعيف كرد و آنگاه موجودى شد "مملوك" مرد، ننگ پدر، بازيچه هوس جنسى مرد، "بز" يا " بنده منزل" شوهر! و بالاخره موجودى كه هميشه دل "مرد خوش غيرت" را مى لرزاند كه "ننگى بالا نياورد" و براى خاطر جمعى و راحتى خيال پس چه بهتر كه از همان كودكى زنده بگورش كند تا شرف خانوادگى پدر و برادر و اجداد همه مرد! لكه دار نشود، چه ،به نقل حكيم فردوسى در شاهنامه:
زن و اژدها هردو در خاك به، جهان پاك از اين هردو ناپاك به و اين سخن گوئى ترجمه اين سخن شاعر عرب است:
لكل اب بنت يرجى بقاء وها ، ثلاثه اصهار اذا ذكرالصهر فبيت يغطيها، و بعل يصونها، و قبر يواريها، و خيرهم القبر (هرپدرى دخترى داشته باشد كه بخواهد ماندگار شود، هرگاه به ياد داماد مى افتد، سه "داماد" دارد: يكى " خانه"اى كه پنهانش كند، دومى "شوهر"ى كه نگهش دارد، سومى "قبر"ى كه بپوشاندش، و بهترينشان قبر است!)
و اين اصطلاح، را كه "گور" را داماد تعبير كنند، گوئى در زبان همه "مردان خوش غيرت" متداول بوده است و هر پدر يا برادر اصيل و آبرومندى كه به حميت و حيثيت خانوادگى و آباء اجدادى خويش پابندبود، و "نام و ننگ" سرش مى شده است ، در آرزو و يا انتظار "مرگ" بوده تا از دختر يا خواهرش "خواستگارى كند" و يا به دست خود، عروس را با اين داماد هولناك "دست بدست" دهد و "بهترين داماد" را برايش انتخاب كند چه، شاعر ديگرى نيز با همين تعبير، براى دخترش از "محبوبترين دامادها" ياد مى كند كه:
احب اصهارى الى، "القبر"!
و اين همان "زن و اژدها هردو در خاك به" است، زيرا اصل رايج بوده است كه: "دفن البنات من المكرمات". و اين است كه قرآن با لحن سرزنش آميز و اثربخشى ازين "خوش غيرت" هاى وحشى ياد مى كند كه: "تا به يكيشان مژده دختر دادند، در حاليكه خشمش را فرو خورده، چهره اش سياه شد".
(واذا بشر احدهم بالانثى، ضل وجهه مسودا وهو كظيم!) نكته حساسى كه خانم دكتر عائشه عبدالرحمن "بنت الشاطى" نويسنده اسلامى معاصر از قرآن دريافته است، اين است كه فاجعه اساساً ريشه اقتصادى داشته و ترس از فقر آنرا در جامعه عرب جاهلى رواج داده است و اين عقيده اصلى را كه امروز غالب جامعه شناسان معتقدند تاييد مى كند و آن اين است كه عقايد و احساسات و حساسيت هاى اخلاقى و روحى و بحث "ارزشها"ى معنوى در مساله "زن و مرد" و "دختر و پسر" از قبيل" ننگ و حميت و غيرت و افتخار و فضيلت و شرافت پسر داشتن و سرشكستى و خوارى دختر بودن" و اينكه دختران را از ترس بالا آوردن ننگى در آينده زنده بگور مى كرده اند و يا به اين علت كه نكند در جنگها به اسارت دشمن بيفتد و كنيز بيگانه شود و يا -بقول قيس بن عاصم- "با آدم بى سرو پائى ازدواج كند"... همه پديده هاى بعدى و ثانوى يا به اصطلاح "روبنائى"اند و معلول واقعيت هاى تبديل شده و تغيير شكل يافته، و اصل همان عامل اقتصادى است، چنانكه پيش از اين اشاره كردم كه در نظام قبايلى - از آن رو كه خشونت زندگى و توليد (بخصوص در صحراى عربستان) و خصومت دائمى در روابط قبايلى به خشونت انسانى و نيروى بازو سخت نيازمند است - خود بخود، پسر عامل اقتصادى و دفاعى و اجتماعى ضرورى يك خانواده يا قبيله مى شود و پسر نان ده و دختر نان خور، و طبيعتا" ، اختلاف جنسى ملاك اقتصادى طبقاتى مى شود و مرد طبقه حاكم و مالك را مى سازد و زن طبقه محكوم و مملكوك را، و رابطه زن ومرد بصورت رابطه ارباب و رعيت در مى آيد و اين دو پايگاه اقتصادى براى هريك از اين دو "جنس" دو نوع "ارزش" هاى انسانى و معنوى مختلف را مى سازد، همچنانكه مالكيت اقتصادى در خانواده اى 7 پس از مدتى ، شرافت هاى خونى وارثى و ارزشهاى اخلاقى و ذاتى و فضائل و كرامات اشرافى ببار مى آورد وبرعكس، فقر همه اينها را به بادمى دهد اين است كه دختر آوردن و دختر دار شدن ننگ مى شود و عار و عامل بى آبروئى و احتمال آبروريزى خانواده و احتمال ازدواج او با كسى كه هم شان اين تبار و نژاد نيست كه به نظر من، اين ترس - كه يك پديده اخلاقى است - خود ، زاده يك عامل اقتصادى و صريحى است و آن حفظ مالكيت و ادامه تمركز ثروت در نسل بعدى خانواده است و از اين رو است كه در نظام هاى پدرسالارى، پدر كه مى ميرد، تنها پسر بزرگ وارث بود و وارث همه چيز و حتى زنان پدرش و ازجمله مادر خودش. و به همين علت بود كه دختران را از ارث محروم مى كردند تا ثروت پدر پس از او تقسيم نشود و همراه دختر - هاى خانواده در خانواده هاى ديگر پخش و پلا نگردد و همين است كه هنوز در خانواده هاى قديم اشرافى ما رسم است و اصرار و تعصب كه ازدواج ها در داخل خاندان انجام شود و عقد دختر عمو و پسر عمو را در " آسمان" ببندند، تا دختر عمو ارثيه اش را از اين خاندان برنگيرد و با بيگانه اى كه بايد عقدش را در " محضر" بست، بيرون نبرد.
اين است كه مورخان قديم و محققان جديد تاريخ اديان براى "زنده به گور كردن دختران" در جاهليت توجيه هاى گوناگون دارند، از قبيل ترس از ننگ و تعصب هاى ناموسى و ترس از ازدواج با ناجور و يا بگفتهء برخى از مستشرقان و مورخان اديان، دنباله ء سنتى كه در مذاهب بدوى دختران براى خدايان قربانى می كردند اما قرآن راست و روشن ميگويد: "ترس از تهيدستى بوده است، يعنى عامل اقتصادى است و بقيه حرفها همه حرف است و به نظر من اين تعبير و تصريح نه تنها فقط براى بيان علمى علت اين جنايت است بلكه تكيه قرآن و صراحت بيانش براى تحقير و سرزنش و رسوا كردن كسانى است كه در زنده بگور كردن دخترانشان مسائل اخلاقى و شرافتى و ناموسى را پيش مى كشيدند، و اين قساوت ددمنشانه را كه زاده دنائت و پستى و ترس از فقر و عشق به مال بود وحاكى از جبن وضعف، با پرده هاى فريبنده اى مى پوشاندند وبا كلمات آبرومندانه شرافت وحميت و ناموس و عقت و غيرت توجيه مى كردند.
"ولاتقتلوا اولادكم من املاق، نحن نرزقكم واياهم". "ولا تقتلوااولادكم خشيه املاق، نحن نرزقهم و اياكم، ان قتلهم كان خصاَ كبيرا".
اما درعين حال، همچنانكه گفتم، من فكر مى كنم اينكه قرآن تكرار مى كند كه "ما شما را وهم بچه ها را روزى مى دهيم" پس آنها "املاق" (احتياج و تهيدستى) نكشيد، مى خواهد اولا علت بعيد اين فاجعه را بيان كند و مردم را بدان آگاه سازد و ثانيا" توجيهات اخلاقى و اسنانى دروغينى را كه براى آن مى كنند نفى كند وصاف و پوست كنده بگويد كه اين يك عمل اخلاقى و شرفى نيست بلكه صد در صد اقتصادى است و ناشى از حرص و مالدوستى و ضعف و ترس. و گرنه احساس عمومى به اين واقعيت آگاهى نداشته و جز در برخى موارد و تنها در ميان طبقه محروم، همه جا آنرا جلوه اى از وجدان عمومى و روح مردانگى و حميت و شرف خانوادگى تلقى مى كردند، چه، وجدان جامعه قبايلى عرب همه ارزشهاى انسانى را به پسر اختصاص ميداد و دختر را فاقد هرگونه فضيلت و اصالت بشرى مى شمرد، پسر نه تنها عامل كسب ثروت و دستيار پدر و حامى خانواده و در جنگهاى قبايلى افتخار آفرين پدر و خاندان و قبيله بود، وارث همه مفاخر اجدادى و حامل ارزشهاى نژادى و ادامه موجوديت اجتماعى و معنوى خانواده و صاحب نام نگاهندارنده كانون و روشن دارنده چراغ پس از مرگ پدر بود، چه دختر "عائله" است و "اثاثه جاندار" خانه پدر وبعد هم كه ازدواج كرد، شخصيتش در خانواده بيگانه حل مى شود و مى شود اثاث خانه ديگرى كه حتى نام خانواده اش را نگاه نمى تواند داشت و فرزندانش متعلق به بيگانه وصاحب نام، نژاد و عنوان بيگانه. اين است كه پسر همه قدرت مادى و سرمايه اقتصادى و دستيار اجتماعى و همرزم نظامى پدر است و هم زينت حيات وحيثيت و شهرت و ارج و اعتبار معنوى وى و پشتوانه اصالت خانواده و تضمين كننده بقا و اقتدار آينده آن و دختر هيچ! "عورتينه" اى است كل برخانواده (عائله) كه هم چندان ضعيف است كه هميشه بايد مورد حمايت قرار گيرد و هنگام حمله، همچون لنگه كفشى كه با نخى به پاى مرغ مى بندند، جنگجو را از پرواز سبكبال و يوش سبكبال برفراز خيمه ها و قلعه هاى دشمن مانع مى شود و هنگام دفاع ، هميشه در خاطر آن است كه به اسارت دشمن رود و لحظه اى غفلت يا ضعف براى هميشه داغ ننگى را بر پيشانى جوانمردان قبيله بنهد و در صلح هم هميشه بايد دل غيرتمندان خانواده براو بلرزد كه باعث خجالتى نشود و پس از اين همه رنج و زحمت و خرج و دلهره ، آخرش هم طعمه ديگران است و مزرعه اى كه بيگانه در آن مى كارد و مى درود!
....اين است كه بهترين راه حل طبيعتاً جز اين نيست كه تا در دامن مادر آمد به دست مرگش بسپارند و در كودكى، عروسش كنند و "گور" سرد را به دامادى خود بخوانند!
مردى كه پسر ندارد "ابتر" است، بى دم و دنباله است و عقيم "كوثر" پرى است و بسيارى و فراوانى خير و بركت، و فراوانى ذريه و اولاد است كه خداوند در مقابل كفار كه پيغمبر محبوبش را ابتر ناميدند بشارت داشتن ذريه بسيار به آن حضرت داد.
در چنين محيطى و زمانى است كه تقدير كه در پس پرده غيب دست اندركار بر هم زدن همه چيز است و پنهانى برآن است تا در اين مرداب آرام و متعفن زندگى و زمان انقلابى ريشه بر انداز و آفريننده برپا كند وطوفانى برانگيزاند، ناگهان نقشه شگفت، شيرين اما دشوارى را طرح مى كند، و براى اين كار دو چهره شايسته را برمى گزيند: پدرى را ودخترى را. بار سنگين آنرا بايد محمد (ص) بكشد(پدر)، و خلق ارزشهاى نوين انقلابى را بايد فاطمه (ع) در خويش بنمايد (دختر).
چگونه؟
اكنون قريش كه بزرگترين قبيله عرب است و سرشار افتخارات دينى و دنيائى و چهره اشرافيت قوم، همه مفاخر خويش را به دو خانواده بنى اميه و بنى هاشم سپرده است. بنى اميه ثروتمندترند ولى بنى هاشم آبرومندتر، چه پرده دارى كعبه در اين خانواده است و عبدالمطلب، شيخ قريش از اينها است.
اكنون عبدالمطلب مرده است و ابوطالب، بزرگ بنى هاشم نفوذ و قدرت پدر را ندارد، در تجارت نيز ورشكسته و از فقر فرزندانش را ميان خويشاوندانش تقسيم كرده است. رقابت شديدى ميان اين دو خانواده جان گرفته و بنى اميه مى كوشد تا وارث تمام مناصب و مفاخر قريش گردد و بنى هاشم را از نظر معنوى نيز بشكند. تنها خانواده اى كه در بنى هاشم اعتبار و حيثيتى تازه يافته خانواده محمد است، نواده عبدالمطلب كه ازدواج با خديجه، زن نامور و با شخصيت و ثروتمند مكه، برايش موقعيت اجتماعى استوارى پديد آورده است.
استحكام شخصيت و امانت و اعتبارى كه خود محمد نيز در ميان مردم و بخصوص در جمع بنى هاشم و رجال قريش نشان داده است، همه را متوجه كرده كه وى آينه مفاخر عبد مناف و نگاهبان اشرافيت بنى هاشم و بخصوص احيا كننده حيثيت عبدالمطلب خواهد شد، چه حمزه جوانى است پهلوان ماب، ابولهب مردى بى اعتبار، عباس پولدارى بى شخصيت و ابوطالب با شخصيتى بى پول و اين تنها محمد است كه با جوانى، هم خود و هم همسرش شخصيتى نافذ دارند و هم ثروتى قابل، و شجره بنى هاشم بايد از اين خانه شاخ وبرگ بر افشاند و برمكه سايه افكند.
همه در انتظار تا از اين خانه "پسرانى برومند" بيرون آيند و به خاندان عبدالمطلب و خانواده محمد قدرت و اعتبار و استحكام بخشند.
فرزند نخستين دختر بود! زينب اما خانواده در انتظار پسر است. دومى دختر بود: رقيه. انتظار شدت يافت و نياز شديدتر. سومى: ام كلثوم
دوپسر، قاسم و عبدالله آمدند، مژده بزرگى بود، اما ندرخشيده افول كردند. و اكنون در اين خانه سه فرزند است و هرسه دختر. مادر پير شده است و سنش از شصت مى گذرد و پدر، گرچه دخترانش را عزيز مى دارد اما با احساسات قومش و نياز و انتظار خويشاوندانش شريك است.
آيا خديجه كه به پايان عمر نزديك شده است فرزندى خواهد آورد؟ اميد، سخت ضعيف شده است. آرى، شور و اميد در اين خانه جان گرفت و التهاب به آخرين نقطه اوج رسيد، اين آخرين شانس خانواده عبدالمطلب است و آخرين اميد. اما... باز هم دختر!
نامش را فاطمه گذاشتند. شور و شوق از خانواده بنى هاشم به بنى اميه منتقل شد و... دشمن كامى. زمزمه ها و دشنام ها و فريادها كه:" محمد ابتر شده ". مردى كه آخرين حلقه زنجير خاندان خويش است، خانواده اى "چهار دختر" و همين!
و شگفتا! تقدير چه بازى زيبا و قشنگى را آغاز كرده است. زندگى مى گذرد و محمد (ص) در طوفانى كه رسالتش را بر انگيخته غرق مى شود و و پيامبر مى شود و فاتح مكه و قريش همه اسيران آزاده شده اش (طلقاء) وقبائل همه به زير فرمانش و سايه اش بر سراسر شبه جزيره مى گسترد و شمشيرش چهره امپراطورى هاى عالم را مى خراشد و آوازه اش در زمين و آسمان مى پيچد و در يك دست قدرت و در دستى ديگر نبوت و سرشار از افتخاراتى كه در خيال بنى اميه وبنى هاشم در دماغ عرب و عجم نمى گنجد. و اكنون محمد (ص)، پيامبر است، در مدينه، در اوج شكوه و اقتدار و عظمتى كه انسان مى تواند تصور كند. درختى كه نه از عبد مناف و هاشم و عبدالمطلب، كه از نو روئيده است، بر زير كوه، در حرا. و سراسر صحرا را، چه مى گويم؟ افق تا افق زمنى را... و چه مى گويم؟ درازناى زمان را، همه آينده را تا انتهاى تاريخ فرا مى گيرد، فرا خواهد گرفت.
و اين مرد چهار دختر دارد. اما نه، سه تنشان پيش از خود وى مردند. و اكنون تنها يك فرزند بيش ندارد، يك دختر، كوچكترينش.
فاطمه
وارث همه مفاخر خاندانش، وارث اشرافيت نوينى كه نه از خاك و خون و پول كه پديده وحى است، آفريده ايمان و جهاد و انقلاب و انديشه و انسانيت و ... بافت زيبائى از همه ارزشهاى متعالى روح. محمد، نه به عبدالمطلب و عبد مناف، قريش و عرب، كه به تاريخ بشريت پيوند خورده و وارث ابراهيم است و نوح و موسى و عيسى و فاطمه تنها وارث او.
انااعطيناك الكوثر، فصل لربك و انحر. ان شانئك هوالابتر. به تو " كوثر" عطا كرديم اى محمد(ص).پس براى پروردگارت نماز بگزار و شتر قربانى كن. همانا، دشمن كينه توز تو همو" ابتر" است! او باده پسر، ابتر است، عقيم و بى دم و دنباله است، به تو كوثر را داديم، فاطمه را. اين چنين است كه "انقلاب" در عمق وجدان زمان پديد مى آيد!
اكنون، يك "دختر"، ملاك ارزشهاى پدر مى شود، وارث همه مفاخر خانواده مى گردد و ادامه سلسله تيره و تبارى بزرگ، سلسله اى كه از آدم آغاز مى شود و بر همه راهبران آزادى و بيدارى تاريخ انسان گذر مى كند وبه ابراهيم بزرگ مى رسد و موسى وعيسى را به خود مى پيوندد و به محمد مى رسد و آخرين حلقه اين " زنجير عدل الهى "، زنجير راستين حقيقت، " فاطمه " است.
آخرين دختر خانواده اى كه در انتظار پسر بود. و محمد مى داند كه دست تقدير با او چه مى كند. و فاطمه نيز مى داند كه كيست! آرى در اين مكتب، اين چنين انقلاب مى كنند. در اين مذهب، اين چنين زن را آزاد مى كنند.
و مگر نه اين مذهب، مذهب ابراهيم است واينان وارثان اويند؟
هيچ جسدى را حق ندارند كه در مسجد دفن كنند. و بزرگترين مسجد زمين مسجدالحرام است، كعبه. اين خانه اى كه حرم خداست و حريم خداست، قبله همه سجده ها، خانه اى كه به فرمان او و بدست ابراهيم بزرگ برپا شده است و خانه اى كه پيامبر بزرگ اسلام افتخارش و "رسالتش" آزاد كردن اين "خانه آزاد" است و طواف برگرد آن و سجده به سوى آن. همه پيامبران بزرگ تاريخ خادم اين خانه اند، اما هيچ پيامبرى حق ندارد در اينجا دفن شود. ابراهيم آنرا بنا كرد و مدفنش آنجانيست و محمد(ص) آنرا آزاد كرد و مدفنش آنجانيست.
در طول تاريخ بشريت، تنها و تنها يك تن از چنين شرفى برخوردار است، خداى اسلام از نوع انسان يكى را برگزيد تا در خانه خاص خويش، در كعبه دفن شود. كى؟
يك زن، يك كنيز، هاجر.
خدا به ابراهيم فرمان مى دهد كه بزرگترين پرستشگاه انسان را - خانه مرا- كنار خانه اين زن بنا كن. و بشريت، هميشه بايد برگرد خانه هاجر طواف كند.
خداى ابراهيم، سرباز گمنامش را ازميان اين امت بزرگ، يك زن انتخاب مى كند، يك مادر آن هم يك كنيز. يعنى موجودى كه در نظام هاى بشرى از هر فخرى عارى بوده است. آرى، در اين مكتب اين چنين انقلاب مى كنند. در اين مذهب اين چنين زن را آزاد مى سازند. اين تجليل از مقام زن است.
و اكنون باز خداى ابراهيم فاطمه را انتخاب كرده است. با فاطمه،"دختر"، به عنوان وارث مفاخر خاندان خويش، و صاحب ارزشهاى نياكان و ادامه شجره تبار واعتبار پدر، جانشين "پسر"مى شود. در جامعه اى كه ننگ دختر بودن را تنها زنده به گور كردنش پاك مى كرد و بهترين دامادى كه هر پدرى آرزو مى كرد نامش "قبر" بود. و محمد مى دانست كه دست تقدير با او چه كرده است. و فاطمه نيز مى دانست كه كيست. اين است كه تاريخ از رفتار محمد با دختر كوچكش فاطمه در شگفت است و از نوع سخن گفتنش با او و ستايش هاى غير عادى اش از او.
خانه فاطمه و خانه محمد كنار هم است. فاطمه تنها كسى است كه با همسرش على در مسجد پيامبر، با او هم خانه اند، اين دو خانه را يك خلوت دو مترى از هم جدا می كند و دو پنجره روبروى هم، خانه محمد و فاطمه را به هم باز مى كند. هر صبح پدر دريچه را مى گشايد و به دختر كوچكش سلام می دهد هرگاه به سفر مى رود، در خانه فاطمه را مى زند و از او خداحافظى مى كند، فاطمه آخرين كسى است كه از او وداع مى كند، و هرگاه از سفر باز مى گردد، فاطمه اولين كسى است كه به سراغش مى رود، در خانه فاطمه را مى زند و حال اورا مى پرسد. در برخى متون تاريخى تصريح دارد كه :"پيغمبر چهره و دو دست فاطمه را بوسه مى داد".
اينگونه رفتار بشتر از تحبيب و نوازش دخترى از جانب پدر مهربانش معنى دارد."پدرى دست دختر را مى بوسد"، "آنهم دختر كوچكش را". چنين رفتارى در چنان محيطى يك ضربه انقلابى بر خانواده ها و روابط غير انسانى محيط بوده است.
"پيغمبر اسلام دست فاطمه را مى بوسد". چنين رفتارى را به عظمت شگفت فاطمه مى گشايد و بالاخره چنين رفتارى از جانب پيغمبر به همه انسانها و انسانهاى هميشه مى آموزد كه از عادات و اوهام تاريخى و سنتى نجات يابند، به مرد مى آموزد كه از عادات و اوهام تاريخى وسنتى نجات يابند، به مرد مى آموزد كه ازتحت جبروت و جباريت خشن و فرعونيش در برابر زن فرود آيد و به زن اشاره مى كند كه از پستى و حقارت قديم و جديدش كه تنها ملعبه زندگى باشد، به قله بلند شكوه و حشمت انسانى فراز آيد!
اين است كه پيغمبر، نه تنها به نشانه محبت پدرى، بلكه همچون يك "وظيفه"، يك "ماموريت خطير" از فاطمه تجليل مى كند و اين چنين نيز او سخن مى گويد:
- بهترين زنان جهان چهارتن اند: مريم، آسيه، خديجه و فاطمه (ع).
- الله از خشنوديت خشنود مى شود و از خشمت به خشم مى آيد.
- خشنودى فاطمه خشنودى من است، خشم او خشم من، هر كه دخترم فاطمه را دوست بدارد مرا دوست دارد و هر كه فاطمه را خشنود سازد مرا خشنود ساخته است و هركه فاطمه را خشمگين كند مرا خشمگين كرده است.
- فاطمه پاره اى از تن من است، هركه اورا بيازارد مرا آزرده است و هركه مرا بيازاردخدا را آزرده است ...
اين همه تكرارها چرا؟ چرا پيغمبر اصرار دارد كه اين همه از دختر كوچكش ستايش كند؟ چرا اصرار دارد كه در برابرمردم او را بستايد و همه را از محبت استثنائى اش به وى آگاه سازد؟
و بالاخره چرا اينهمه بر "خشم " و "خشنودى" فاطمه تكيه مى كند و اين كلمه "آزردن" را چرا درباره او اينهمه تكرار مى كند؟ پاسخ باين "چرا"ها، گرچه بسيار حساس و خطير است، روشن است، تاريخ همه را پاسخ گفته است و آينده، عمر كوتاه چند ماهه فاطمه پس از مرگ پدر، راز اين دلهره پدر را آشكار ساخته است.
مام پدرش
تاريخ نه تها هميشه از بزرگان سخن مى گويد بلكه هميشه متوجه " بزرگ ها" هم هست، از " كودكان " هميشه فراموش مى كند.
فاطمه كوچكترين طفل خانه بود، طفوليتش در طوفان گذشت، ميلاد وى مورد اختلاف است، طبرى و ابن اسحق و سيره ابن هشام سال پنجم پيش از بعثت را نقل كرده اند و مروج الذهب مسعودى برعكس، سال پنجم پس از بعثت را و يعقوبى ميانه را گرفته اما نه دقيق، مى گويد: "پس از نزول وحى". اختلاف روايات موجب شده است كه اهل سنت پنجم پيش از بعثت و شيعه پنجم بعد از بعثت را براى خود انتخاب كنند.
اين مباحث را به محققان وا مى گذارم تا ميلاد حقيقى فاطمه را روشن كنند، ما به خود فاطمه كار داريم و حقيقت فاطمه، چه پيش از بعثت متولد شده باشد و چه بعد از آن.
آنچه مسلم است اين است كه فاطمه در همان مكه تنها مانده، دو برادرش در كودكى مرده بودند و زينب، بزرگترين خواهرش، كه مادر كوچك او محسوب مى شد به خانه ابى العاص رفت و فاطمه غيبت او را به تلخى چشيد، سپس نوبت به رقيه و ام كلثوم رسيد كه با پسران ابو لهب ازدواج كردند و فاطمه تنها ماند و اين در صورتيست كه ميلاد پيش از بعثت را بپذيريم و در صورت دوم اساساً تا چشم گشود در خانه تنها بود.
بهر حال آغاز عمر او با آغاز رسالت خطير و شدت مبارزات و سختى ها و شكنجه هائى كه سايه اش بر خانه پيغمبر افتاده بود هماهنگ بود. پدر رنج رسالت بيدارى خلق را بر دوش مى كشيد و دشمنى دشمنان خلق را، و مادر تيمار شوى محبوب خويش را داشت و فاطمه با نخستين تجربه هاى كودكانه اش از اين دنيا و زندگى طعم رنج و اندون و خشونت زندگى را مى شناخت. چون بسيار كوچك بود مى توانست آزادانه بيرون آيد و از اين امكان براى همراهى با پدرش استفاده مى كرد و مى دانست كه پدرش زندگى يى ندارد كه دست طفلش را بگيرد و او را در كوچه ها و بازارهاى شهر به نرمى و آرامى گردش دهد، بلكه هميشه تنها مى رود و در موج دشمنى و كينه شهر شنا مى كند و خطر از همه سو در پيرامونش مى چرخد و دخترك كه از سرنوشت و سرگذشت پدر آگاه بود او را رها نمى كرد.
بارها مى ديد كه پدر، همچون پدرى مهربان در انبوه مردم بازار مى ايستد و آنانرا به نرمى مى خواند و آنان او را به سختى مى رانند و جز به استهزاء و دشنام او را پاسخى نمى گويد و او باز تنها وبى كس، اما همچنان آرام و صبور، آهنگ جمعى ديگر مى كند و سخن خويش را از سر مى گيرد و در پايان، خسته و بى ثمر، اما هم چون پدران ديگر كودكان گوئى از كارى كه پيشه دارند به خانه باز مى گردد تا اندكى بياسايد و سپس بر سر كار خويش باز گردد.
تاريخ ياد مى كند كه روزى كه وى را در مسجد الحرام به دشنام و كتك گرفتند، فاطمه خردسال با فاصله كمى تنها ايستاده بود و مى نگريست و سپس همراه پدر به خانه بازگشت. و نيز روزى كه در مسجد الحرام به سجده رفته بود و دشمن شكمبه گوسفندى را بر سرش انداخت، ناگهان فاطمه كوچك، خود را به پدر رسانيد و آنرا برداشت و سپس با دستهاى كوچك و مهربانش سر و روى پدر را پاك كرد و او را نوازش نمود و به خانه باز آورد.
مردم، كه هميشه اين دختر لاغر اندام و ضعيف را در كنار پدر قهرمان و تنهايش مى ديدند كه چگونه طفل، پدر را پرستارى مى كند و مى نوازد و در سختيها با وجودش، سخنش و رفتار و معصومانه مهربانش او را تسلى مى بخشد، به او لقب دادند: ام ابيها(مادر پدرش).
سالهاى سياه و سختى و گرسنگى، در دره ابوطالب آغاز شد خانواده هاشم و عبدالمطلب (جز ابولهب كه با دشمن ساخته بود)، دسته جمعى، زن و مرد و كودك، در اين دره خشك و سوزان زندانى شدند. قرارداد، بدست ابوجهل و بنام همه اشراف قريش نوشته شد و در كعبه آويخته شد: هيچكس نبايد با بنى هاشم و بنى عبدالمطلب تماس داشته باشد، همه رابطه ها با آنان بريده است، از آنها چيزى نخريد، به آنها چيزى نفروشيد، با آنها ازدواج نكنيد...
اينها بايد در اين زندان سنگ چندان محبوس بمانند تا تنهائى فقر، گرسنگى، و سختى زندگى يا به بتان تسليمشان كند و يا به مرگ. اينان همه بايد اين شكنجه را بكشند، هم آنان كه "دين دارند" و هم آنان كه به مذهب جديد نگرويده اند اما "آزاده اند" و عليرغم اختلاف فكرى شان با محمد، در برابر يگانه جبهه دشمنان مشتركشان، از او دفاع مى كنند و اگر اسلام را نمى شناسند، و ناچار بدان ايمان ندارند، محمد را مى شناسند و به پاكى و بى نظرى و ايمان او به آنچه مى گويد و به حقيقت پرستى و اخلاص و آرزوهائى كه براى نجات مردم دارد ايمان دارند. اينان بسيار ارجمندترند از روشنفكران زبون ترسو و محافظه كارى كه، همچون على بن اميه، با ارتجاع مخالف بودند و ايدئولوژى مترقى و انقلابى نوين را دريافته بودند و بيهودگى اوهام قريش و پليدى نظام اجتماعى اشرافى و نژادى و طبقاتى عرب را با روشن بينى اسلامى تحليل مى كردند و در عين حال، براى آنكه از ثروت پدرى و شرافت خانوادگى و موقعيت اجتماعى و سلامت بدنى و امنيت زندگى شان محروم نشوند و دردسرى برايشان پيش نيايد، در كنار ابوجهل و ابولهب مانده بودند و شكنجه همفكران رشيدشان بلال و عمار و ياسر وسميه ... را تماشا مى كردند و لبى به اعتراض نمى گشودند و در اين سالهاى دشوار، ياران و مجاهدان راه عقيده شان را در حصار تنها گذاشته بودند و خود در شهر و بازار و خانه و خانواده سرگرم زندگى بودند و حتى با سران كفر و جنايت هماهنگى مى كردند و گاه همدستى! اينان سنتى بجا گذاشتند و راهى باز گردند، بعدها پيروان مسلك و مذهبشان از پيروان حقيقى شخص پيغمبر و شيعيان راستين على و ابوذر و عمار و فاطمه و حسين و زينب و همه مهاجرين و انصار در اسلام بيشتر شدند! اينها نخستين مسلمانانى بودند كه حتى پس از آنكه پيغمبر دوران "تقيه" را پايان يافته اعلام كرد، به اين "اصل مفيد" وفادار ماندند و تا مرگ از آن دست بر نداشتند.
اين انسان هم چه شگفت موجودى است: وقتى آتش ايمانى نوين در روح ها مشتعل مى شود و نهضتى خطير در جامعه آغاز مى شود و پاى آزمايش و انتخاب مى رسد و هر كسى ناچار مى شود تا خود را امتحان كند و تكليفش را با خودش قاطعانه معين سازد و با خود صريح و بى ريا شود، آنگاه شگفتى هاى ويژه آدمى، عظمت ها و حقارت ها، قدرت ها و ذلت هاى نهفته در درون او، آشكار می شود.
اكنون، در اين حصار هولناك كه صبر و سكوت بر سه سال گرسنگى و تنهائى و سختى و پريشانه سايه سنگينى افكنده است كسانى هستند كه مسلمان نيستند و در اين انقلاب بزرگ خدائى انسانى سهيم شده اند و در حساس ترين لحظات تاريخ اسلام با كسانى چون محمد و على و اصحاب مهاجر هم صف و همدرد. و در شهر نوش و راحت و شادى، كه ابر سياه جاهليت و ارتجاع و بيدردى و بيشرمى بر سرش خيمه زده است، چهره هائى بچشم مى خورند كه مسلمان اند با "دامن هاى آلوده" و "دستهاى پليد" در مرتع امن و راحت خويش آسوده مى چرخد و تماشاگر و يا بازيگر فاجعه اند: گرچه در "بطن هفتمشان" دين دارند و دينداران را دوست دارند و "واقعا روشن اند" . در اين حصار، خانواده هاى بنى هاشم و بنى عبدالمطلب، سه سال از شهر و زندگى و مردم و آزادى و حتى نان بريده اند. گاه نيمه شبى، پنهانى مگر مردى بتواند از دره بيرون آيد و دور از چشم قريش و جاسوسانش خوراكى براى گرسنگان و منتظران زندان بدست آرد و يا احتمالا آزاده اى، خويشاوند يا دوستى، از سر مهربانى، پنهان به آنان نانى برساند. گرسنگى گاه به جائى مى رسيد كه قيافه "مرگ سياه" را به خود مى گرفت، اما اينان كه خود را براى "مرگ سرخ" آماده كرده بودند بر آن صبور بودند.
سعد بن ابى رقاص -كه خود در اينجا حصارى بوده است- نقل مى كند كه چنان گرسنگى بی تابم كرده بود كه شبى، در تاريكى چيز تر و ملايمى را در راه لگد كردم، بى اختيار آنرا به دهانم فرو بردم و بلعيدم، و هنوز هم كه دو سال از آن روزگار گذشته است نمى دانم چى بود؟!
در چنين شرائطى، مى توان دريافت كه بر خانواده شخص پيغمبر چه مى گذشته است، ولو تاريخ هم چيزى نقل نكند. همه اين خانواده ها، تنها بخاطر اين خانواده است كه سختى مى كشند و گرسنگى و تنهائى و فقر. پيغمبر شخصاً مسئوليت همه را بدست دارد. هر كودكى كه از گرسنگى فرياد مى زند، هر بيمارى كه از بى دوائى و بى غذائى مى نالد، هر سالخورده زنى يا مردى كه از اين همه سختى و فشار بستوه آمده است و هر چهره اى كه سه سال گرسنگى و شكنجه روحى و زندگى در اين دره سخت و سنگ را در خود فرو خورده و برق نگاه و رنگ خون از آن برده است و با اينهمه مى كوشد تا در برابر محمد همه را انكار كند و در وفادارى و عشق، فتوت نشان دهد، همه، همه اين جلوه ها و نمودهاى روح و ايمان و زندگى آدمى بر قلب حساس و رقيق وى اثر مى گذارد.
بى شك، هرگاه طعامى از تاريكى مى رسد، و آن را به دست پيغمبر مى دهند تا بر اين قوم پخش كند، سهم زن و دختر خودش از همه ناچيزتر است، بى شك تا برجان آنان بيمناك نشود، آنها را جيره اى نخواهد بود.
خانواده محمد، در اين حصار، خديجه است و دختر كوچكش فاطمه و خواهرش، ام كلثوم كه با خواهر ديگرش، رقيه، عروس ابولهب بودند و پس از بعثت، براى آزار و تحقير پيغمبر دستور داد تا پسرانش هر دو را طلاق دهند. اما عثمان كه جوانى اشرافى و زيبا و ثروتمند بود، رقيه را به همسرى گرفت و از نظر اجتماعى، رفتار پليد ابولهب را پاسخ گفت و رقيه همراه عثمان به حبشه هجرت كرد و ام كلثوم كه زندگى اش بهم ريخته بود و سعادتش را فداى ايمانش كرده بود، اكنون حصار و گرسنگى و وفادار ماندن به پدر بزرگوار و قهرمانش را در راه عقيده و آزادى بر آسودگى در منجلاب خوشبختى و بيدردى و برخوردارى در خانواده ابولهب و در كنار عتيبه، شوى بد انديش مرتجعش ترجيح داده است.
روزها در اين حصار به سختى مى گذرد و شبها خيمه سياهش را بر سر ساكنان اين كوه گسسته از زندگى مى زند و هفته ها و ماهها و سالها به سختى و كندى بر تن و روح خسته اما نيرومند همدردان خويشاوند پيغمبر گام مى نهند و مى گذرند. خانواده پيغمبر در ميان اين جمع شرائطى خاص دارند. رئيس خانواده بار سنگين سرنوشت تلخ همه را بر دوش مى كشد: دخترش ام كلثوم، سامانش بهم ريخته و از خانه شوى به خانه پدر باز آمده است و دختر ديگرش فاطمه، دخترى است خردسال، دو سه سال يا دوازده و سيزده سال و در عين حال با مزاجى ضعيف و روحى حساس و سخت عاطفى و همسرش خديجه سخت فرتوت، در حدود هفتاد سال كه سختى هاى ده سال رسالت همسرش و سه سال حصار و گرسنگى و شكنجه مداوم همسر و دخترانش و مرگ دو پسرش، هر چند شكيبائى را از او نگرفته اما توانائى را از تنش باز ستانده و مرگ را هر لحظه پيش رويش مى آورد.
و در اين حال، گاه در خانه محمد گرسنگى چنان بيداد مى كرد كه خديجه سالخورده بيمار -كه زندگى را همه در ثروت و نعمت گذرانده بود و اكنون همه را در راه محمد داده است- پاره چرمى را در آب خيس مى كرد تا دندانگير شود. فاطمه خردسال حساس، نگران مادر بود، و مادر نگران فاطمه آخرين فرزندش، دختر خردسال ضعيفش كه عشق او به پدر و مادرش زبانزد همه بود.
روزى از روزهاى آخر سالهاى حصار، خديجه كه مرگ خويش را احساس كرده بود، در بستر افتاده بود و فاطمه وام كلثوم كنارش نشسته بودند و پدر، براى تقسيم جيره بيرون رفته بود. خديجه سالخوردگى و ضعف و اثر سختى ها را در تن بيمارش حس كرد و با آهنگى حسرت آلود گفت : كاش اجل لحظه اى مهلتم دهد تا اين روهاى تيره بگذرد و اميدوار و شاد بميرم. ام كلثوم گريان گفت: چيزى نيست مادر، نگران نباش.
-آرى بخدا،براى من چيزى نيست، و من برخود نگران نيستم. دخترم، هيچ زنى از قريش نعمتى را كه من در زندگى چشيدم نچشيده است، بلكه در همه دنيا هيچ زنى به كرامتى كه من رسيدم، نرسيده است. از سرگذشتم دنيا مرا همين بس كه همسر محبوب منتخب خدايم و از سرنوشتم در آخرت اين بس كه نخستين گرونده اويم و مادر گروندگان به او...
سپس در حالى كه با خود زمزمه مى كرد ادامه داد: - خدايا، نمى توانم نعمتها و الطاف ترا شماره كنم، خدايا من از اينكه به ديدار تو شتابم دلتنگ نيستم، اما بيش از اين چشم دارم تا به نعمتى كه بر من مى بخشى شايسته باشم. در خانه، سايه مرگ و سكوت و اندوهى سنگين بر سر خديجه و ام كلثوم و فاطمه خيمه زده بود كه ناگهان پيغمبر در آمد، با چهره اى تابان از اميد و ايمان و قدرت روحى و توفيق، گوئى سه سال تنهائى و گرسنگى و شكنجه هاى سنگين روحى جز شجاعت و اراده و ايمان بيشتر بر اين تن و روح اثرى نداشته است.
سالهاى تيره حصار پايان يافت و خديجه نجات مسلمانان و آزادى همسر محبوب و دختران بزرگوار و وفادارش را به چشم ديد. و پيغمبر نخستين توفيق بزرگش را بر قريش تجربه كرد. اما تقديرى كه مرد را براى تغيير تاريخ ماموريت داده است، آسودگى و لذت زندگى را نمى تواند در چهره او ببيند، بيدرنگ دو ضربه سخت بر او مى كوبد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: